Nazmiye Oral: ‘Het begint ermee dat je de ander ziet’

Nazmiye Oral won in 2016 het Gouden Kalf voor beste actrice met het televisiedrama ‘In Vrijheid’. Oral speelt daarin een moeder die moeilijk  contact krijgt met haar zoon, nadat die is teruggekeerd van de oorlog in Syrië. Nu speelt ze met haar eigen moeder Havva ‘Niet Meer Zonder Jou’. Hoe de traditioneel Turkse moeder en vrijgevochten dochter elkaar vinden door ‘radicale intimiteit’.

Eerlijk delen gaat in jouw werk over menselijkheid en contact, niet over geld. Wat is je eerste herinnering daaraan? 

‘De besnijdenis van mijn broertje Arif. Hij zal zes zijn geweest en ik acht. We woonden in Hengelo, waar ik ben geboren, maar vierden het in Turkije samen met de drie zoontjes van onze Koerdische buren. De besnijdenis van hun zoontjes konden de buren niet betalen. Mijn ouders vonden dat wie meer heeft dan een ander, dat eerlijk moet delen en gaven een feest voor alle vier de jongens. Het was heel bijzonder. Een buitenfeest met zo’n bed uit Duizend-en-één-nacht, vol met zilveren versierselen en cadeautjes. De vier jongetjes in mooie jurken, als kleine pasja’s op een paard. Hun vader hield mijn broertje vast tijdens de besnijdenis en mijn vader de  kinderen van de buren. We hadden al een hechte band met hen, maar daarmee werden we symbolisch familie. Onder het verschil in geld gaat eerlijk delen altijd over menselijkheid.’

Begreep je je ouders? 

‘”O, gezellig, dacht ik toen ze het meedeelden. Later voelde ik wel schaamte, pijn. Omdat zij zo arm waren. Mijn ouders, wij allemaal, deden er alles aan om het verschil er niet te laten zijn. Toch voel je het. Alsof ze zeggen: “Ik ken mijn plek”.’ 

Heeft dat je gevormd?

‘Het is een voorbeeld van hoe mijn ouders het mij hebben voorgeleefd. Ze konden nergens van genieten als ze wisten dat er bij de buren niks was. Ze wilden goede mensen zijn, zonder oordeel anderen helpen. Dat is ook waarin we elkaar hebben gevonden. Hun levensovertuiging heeft zeker invloed op mij. Het begint ermee dat je de ander ziet, dat je oog voor anderen hebt. Want iedereen gaat jou aan. Zeg ik nu. Toen was ik alleen maar met mezelf bezig, met de vraag hoe ik uit Hengelo weg kon komen.’

Dat lukte met veel pijn en moeite. Je ontworstelde je aan Hengelo en een traditionele uithuwelijking, je vader kwam te overlijden en je ging je moeder als ‘de buurvrouw’ zien zodat ze je niet te zeer kon raken. Uit die afstand is nu, zoals jij zegt, ‘radicale intimiteit’ ontstaan, op het toneel zelfs.

‘Ik wilde niet dood neervallen zonder ooit een echt gesprek met haar te hebben gehad. Ik had wel allerlei gevoelens, maar die toelaten, laat staan delen, is niet fijn. Ik noem dat “jezelf intimiteit aandoen”. Want het gaat ook over de haat en het geweld die je in jezelf voelt. De vraag is of je omstandigheden kunt creëren om dat toch te doen en de afstand te verkleinen. Daar ploeter ik in elk gesprek en in al mijn werk mee. Als ik kribbig ben, uit ik mijn irritaties. Dan kan echt contact ontstaan, kun je eerlijk mens zijn. Zeker op het toneel, waar geen beperkingen gelden. Mijn moeder laat me alle hoeken van het toneel zien, noemt me een “onvoldoende meisje”.’

Dat klinkt behoorlijk intiem en radicaal …

‘We hoeven elkaar niet in de armen te vallen en elkaar zelfs niet te begrijpen. Er zijn twee regels voor radicale intimiteit. De absolute bereidheid om te blijven, niet voor gevoelens of elkaar weglopen. En niet naar een mooie uitkomst toewerken, maar ‘zijn’ en moedig weten dat het kan crashen. Dan pas deel je eerlijk je innerlijke ruimte, je menselijkheid en kan er liefde zijn.’

Met de voorstelling trek je langs theaters, en ook de wijken in. Wat doet het contact tussen jouw moeder en jou met het publiek?

‘Ik ervaar zonder uitzondering opluchting en ontroering. Mensen gaan anders naar zichzelf en elkaar kijken. Omdat we laten zien dat je heel intiem kunt zijn en dat iedereen tegelijk zichzelf mag zijn.’

Ik ken nog wel wat Nederlanders die moeten komen kijken …

‘Ha, ja. Dat is het grootste misverstand, dat je het met elkaar eens moet zijn. We zitten elkaar maar in de weg. En we missen elkaar. Die mooie grijze lucht is van ons allemaal. Dat gaat mij aan. Alles gaat mij aan … jij gaat mij aan.’

Wat is er nodig voor een eerlijke samenleving?

‘Armoedebestrijding. Armoede tast intelligentie aan. Dan heb ik het over opgroeien in een milieu van achterstand waar je als kind slechte voeding krijgt en weinig aandacht in een omgeving die stressvol is. Waar geweld is. Een gevoel van uitzichtloosheid. Ik heb het vaak gezien, kinderen die tot hun vijfde, zesde glanzend en pienter uit hun ogen kijken en daarna uitgedoofd raken. Depressieve, slecht opgeleide ouders. Gelijke kansen voor iedereen … dat is een eerlijke samenleving. Daar hebben we nog veel werk te doen.’

Meer Eerlijk Delen

Gepubliceerd in FNV Magazine

Zo kon ik me er een voorstelling bij maken:

NAZMIYE ORAL (1969)

is een Turks-Nederlandse schrijfster en actrice. Ze speelde zowel in Nederland als in het buitenland in de theatervoorstelling ‘Gesluierde Monologen’, een stuk van Adelheid Roosen over islamitische vrouwen. Ze is medeoprichtster van het ‘Zinaplatform’, een theaterinitiatief dat langs verschillende wijken in Nederland reist en gebruikmaakt van lokale verhalen en optreedt op straat of in huis. Van 2003 tot 2012 schreef zij tevens columns voor de Volkskrant. In 2011 kwam haar debuutroman ‘Zehra’ uit, waarmee zij genomineerd werd voor de E. du Perronprijs.